امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) فرموده است: امتم را به چهار چیز سفارش مى کنم: اینکه توبه کنندگان را دوست داشته باشند; به ضعیف رحم کنند; به نیکوکار کمک کنند و براى گناهکار طلب استغفار کنند. (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۰)

توبه در اصل به معناى بازگشت است و در قرآن به معناى بازگشت از گناه آمده است. این معنا در صورتى است ک

ه این واژه به شخص گنهکار نسبت داده شود، ولى گاه این کلمه به خدا نسبت داده مى شود; در آنجا به معناى بازگشت به رحمت است; یعنى رحمتى که به خاطر ارتکاب گناه از بنده سلب کرده بود، بعد از بازگشت او به اطاعت و بندگى، به او باز مى گرداند و به همین جهت در مورد خدا تعبیر به (توّاب) مى شود; یعنى بسیار بازگشت کننده به رحمت. (مجمع البیان، ذیل آیه ۳۷)

در واقع واژه «توبه» مشترک لفظی یا معنوی است میان «خدا» و «بندگان» (هنگامی که به بنده نسبت داده شود با کلمه «الی» متعدی می شود و هنگامی به خدا نسبت داده شود با کلمه «علی») (تفسیر فخر رازی و تفسیر صافی , ذیل آیه ۳۷, سوره بقره)

وجوب توبه در قرآن

تمام علمای اسلام در وجوب توبه اتفاق نظر دارند، و در متن آیات قرآن مجید کراراً به آن امر شده است ؛

در آیه ۸ سوره تحریم می خوانیم: «یا ایها الذین امنو ا توبو ا الی الله توبه نصوحاً عسی ربکم ان یکفر عنکم سیئاتکم و ید خلکم جنات تجری من تحتها الانهار ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید به سوی خدا باز گردید توبه کنید، توبه ای خالص و بی شائبه، امید است (با این کار) پروردگارتان گناهانتان را ببخشد و شما را در باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است داخل کند.»

همه انبیای الهی هنگامی که برای هدایت امتهای منحرف مأموریت می یافتند، یکی از نخستین گام هایشان دعوت به توبه بود، چراکه بدون توبه و شستن لوح دل از نقش گناه، جایی برای نقش توحید و فضائل نیست .

پیغمبر بزرگ خداوند هود ـ علیه السلام ـ از نخستین سخنانش این بود: «یا قوم استغفرو ا ربکم ثم توبو ا الیه ؛ ای قوم من از پروردگارتان طلب آموزش کنید، سپس به سوی او باز گردید وتوبه نمایید !» (سوره هود ، آیه ۵۲ )

پیامبر بزرگ دیگر صالح ـ علیه السلام ـ نیز همین سحن را پایه کار خود قرار می دهد و می گوید :«فاستغفرو ا ثم توبو ا الیه ؛ از او طلب آمرزش کنید و به سوی او بازگردید و توبه کنید!» (سوره هود ،آیه ۶۱)

حضرت شعیب ـ علیه اسلام – نیز با همین منطق به دعوت قومش پرداخت و گفت : « واستغفرو ا ربگم ثم توبو الیه ان ربی رحیم ودود , از پروردگار خود آمرزش بطلبید و به سوی او باز گردید و توبه کنید که پروردگارم مهربان و دوستدار توبه کاران است ! » (سوره هود آیه ،۹۰ )

سیماى توّابین

۱. حبیب خدا هستند: (اِنَّ الله یُحبُّ التَّوابینَ وَ یُحِبُّ المتَطَهِّرینَ); خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست مى دارد. (بقره (۲)، آیه ۲۲۲)

قال رسول الله (صلى الله علیه وآله): التائب حبیب الله; توبه کننده دوست خداوند است. (محجة البیضاء، ح ۷، ص ۷)

۲. بدى هاى شان به خوبى تبدیل مى شود: (یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَنات)(فرقان (۲۵)، آیه ۷۰)

۳. دعایشان مستجاب است: «وَ دُعائهمْ مستَجاب»(محجة البیضاء، ح ۷، ص ۸)

۴. هنگام برخواستن از قبر خندان اند: «یا آدم: واحشر التائبین من القبور مستبشرین ضاحکین»(محجة البیضاء، ح ۷، ص ۸)

۵. فرشتگان براى آنها آمرزش مى خواهند:

(اَلَّذینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحوُنَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُۆْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذَین آمَنُوا رَبَّنا وَسِعَتْ کُلَّ شَىْء رَحْمَةً وَ عِلْماً فاغْفِر لِلَّذینَ تابوُا); فرشتگانى که حاملان عرشند و آنها که گرداگرد آن طواف مى کنند و تسبیح و حمد خدا مى گویند و به او ایمان دارند و براى مۆمنان آمرزش مى خواهند… (مۆمن (۴۰)، آیه ۷)

۶. مردم باید آنها را دوست داشته باشند:

عن ابى عبدالله(علیه السلام) قال: قال النبی(صلى الله علیه وآله) یلزم الحقّ لأمتى فى اربع یحبّون التائب، و یرحمون الضعیف و یعینون المحسن و یستغفرون للمذنب;

امام صادق(علیه السلام) مى فرمایند: پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) فرموده است: امتم را به چهار چیز سفارش مى کنم: اینکه توبه کنندگان را دوست داشته باشند; به ضعیف رحم کنند; به نیکوکار کمک کنند و براى گناهکار طلب استغفار کنند. (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۰)

۷. جایگاهشان بهشت است:

مَنْ ماتَ عَلَى التَّوْبَةِ فَلَهُ الجَنَّةَ فَتُوبُوا; هر کس به هنگام مرگ با توبه بمیرد، براى او بهشت است، پس توبه کنید. (کنزالعمال، ج ۴، ص ۲۲۲)

۸. با ایمان از دنیا مى روند.

۹. قبرشان وسیع و نورانى خواهد بود.

۱۰. راحت مى میرند.

منابع:

کتاب اخلاق در قرآن، آیت الله مکارم شیرازی ج۱، ص ۲۱۹

کتاب: رمضان ماه خدا ـ زین العابدین و حسنعلی احمدی

سایت اندیشه قم

شیعه سرچ